به نقل از شانا، عملیات سوآپ سه‌ جانبه میان ترکمنستان، ایران و آذربایجان که هفتم آذر ماه در حاشیه پانزدهمین نشست سران سازمان همکاری اقتصادی (اکو) امضا شده بود، از روز شنبه، ۱۱ دی‌ ماه آغاز شد. ایران بر اساس این قرارداد سالانه ۱.۵ تا ۲ میلیارد متر مکعب گاز ترکمنستان را به آذربایجان تحویل می‌دهد.

جواد اوجی وزیر نفت ایران در روز امضای این قرارداد بیان کرده بود: «با امضای این قرارداد گامی رو به جلو در مناسبات انرژی دو کشور برداشته شد و این قرارداد به تأمین پایدار سوخت زمستانی استان‌ های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، گلستان و سمنان کمک می‌کند».

مبرهن است که یکی از فرصت‌ های ایران برای افزایش سهم خود از بازار جهانی گاز و تبدیل شدن به قطب گازی منطقه، آذربایجان است که چنین به نظر می‌رسد گام نخست را ایران با امضای قرارداد سوآپ سه‌ جانبه، هوشمندانه برداشته است و برای تقویت و توسعه روابط در آینده از طریق دیپلماسی سازنده و فعال می‌تواند به این مهم دست یابد. از دیگر سو موقعیت راهبردی ایران در نزدیکی دارندگان بزرگ ذخایر گازی سبب می‌شود که برای تصاحب سهم ۱۰ درصدی از تجارت جهانی گاز به منابع دیگر کشور های همسایه نیز اندیشید تا بتوان با استفاده از منابع این کشور ها تجارت گاز در منطقه با محوریت ایران را شکل داد.

با همه این اوصـاف، بسیاری از ناظران داخلـی و خارجـی اقتصاد می‌گویند برگ برنده ایـران، استفاده از فرصت‌ های ترانزیتی است که گویا راهبرد آمریکا برای منزوی کردن ایران از این مسیر به بن‌ بست رسیده است.

سوآپ سبب وابسته شدن کشور های حوزه مرز شمالی به ایران می‌شود که این موضوع تحکیم و تقویت روابط سیاسی و ثبات سیاسی در منطقه را نیز در پی خواهد داشت.

مدیر پیشین امور بین‌ الملل شرکت ملی نفت ایران درباره این قرارداد می‌گوید: «اگر چه حجم قرارداد سوآپ گاز ترکمنستان از مسیر ایران به آذربایجان بالا نیست، اما آغاز آن را باید به فال نیک گرفت زیرا با رفع مشکلات اقتصادی و افزایش تولید نفت و گاز در کشور، ایران می‌تواند ثابت کند نه‌ تنها عرضه‌ کننده نفت و گاز تولیدی خود است، بلکه می‌تواند مسیر مناسب و امنی برای انتقال نفت و گاز کشور های همسایه به اشکال مختلف باشد».

حجت‌ الله غنیمی‌ فرد معتقد است: «اگر دیپلماسی انرژی را حرفه، فعالیت و مهارت روابط بین‌ المللی بدانیم، قرارداد سوآپ گاز در این قالب قرار می‌گیرد و همسو با دیپلماسی انرژی کشور است».

ترکمنستان و دولت وقت افغانستان تلاش داشتند با اجرای طرح انتقال گاز ترکمنستان - افغانستان - پاکستان - هند موسوم به تاپی (TAPI) ایران را یک‌ بار برای همیشه از معادلات گازی منطقه خارج کنند. حالا شرایط تغییر کرده و دولت‌ های ذینفع متوجه این واقعیت شده‌اند که تا زمان تحقق تاپی خیلی باید صبر کنند. سرمایه‌ گذاری سنگینی هم لازم است که حالا هیچ سرمایه‌ گذاری در شرایط پر ابهام منطقه حاضر به ورود نیست. در هر صورت این حالا نخستین پنجره راهبردی گازی ایران به همسایگان است. قدم کوچکی است، اما همیشه مسافت‌ های طولانی با قدم‌ های کوچک طی می‌شوند.

ترکمنستان دسترسی به آب‌ های آزاد برای ورود به بازار های صادراتی را در سر می‌پروراند و در این میان ایران گزینه مهمی است زیرا به‌ راحتی می‌تواند به آب‌ های جنوبی دسترسی یابد و گاز خود را صادر کند و در صورت تحقق این موضوع در آینده ما نیز از آن منتفع خواهیم شد.

بی‌شک توافق سوآپ گازی پایان ماجرا نخواهد بود، اگر این قرارداد به مرور زمان به‌ صورت هوشمندانه مدیریت شود، دستاورد های با ارزشی در آینده نصیب ایران می‌کند، برقراری این کانال ارتباطی ایران با ترکمنستان در شرایطی که ایران با تحریم‌ های خصمانه رو به‌ روست، می‌تواند نقطه عطفی برای پایان بسیاری از تنش‌ ها در منطقه و باز شدن مسیر های ارتباطی باشد. اما ایران با بیش از ۳۴ تریلیون متر مکعب ذخیره گازی (دومین دارنده ذخایر گازی جهان) در منطقه‌ ای قرار گرفته است که تقاضا کنندگان برای این سوخت ارزشمند و پاک روز به‌ روز در حال افزایش هستند و ایران می‌تواند بازار تشنه منطقه را سیراب کند. بررسی گفته‌ های کارشناسان هم حاکی از برداشتن گام درست از سوی وزارت نفت است که با استمرار آن، ایران از «فروشنده انرژی» به «قطب انرژی» تبدیل می‌شود، این قرارداد گام نخست دولت سیزدهم بوده است.