آنتون وارفالامییف: ما در شرایط توسعه همکاری‌ها در تمامی زمینه ها هستیم
وپ: آقای وارفالامییف، از اینکه درخواست ما را پذیرفتید و با مصاحبه موافقت کردید بسیار متشکرم. برای ما افتخار بزرگی است.
- روز خوش! از اینکه برای مصاحبه دعوت کردید بسیار سپاسگزارم. همچنین برای من گفتگو با همکاران ایرانی بسیار خوشحال کننده است.
وپ: ما در حاشیه کنفرانس دریای خزر، کنفرانسی که در مسکو برگزار شد، ملاقات کردیم. شما در طول سخنرانی خود درباره ضرورت و امکان همکاری علمی روسیه و ایران به ویژه در مورد خزر صحبت کردید، اما در این گفتگو می‌خواهم به شکل گسترده‌تری از همکاری‌های ایران و روسیه در زمینه علمی بپردازیم. وضعیت روابط امروز روسیه و ایران در مرحله کنونی را چگونه ارزیابی می کنید؟ سهم همکاری‌های علمی امروز در توسعه روابط دو کشور چقدر است؟
- به نظر من، در همه زمینه‌های همکاری و مناسبات در حال اوج گیری هستیم. من حوزه سیاست را ارزیابی نمی کنم، این حوزه در صلاحیت من نیست. به نظر من هر کسی می‌تواند ببیند که روابط دوجانبه روسیه و ایران در حال تقویت است و برای رسیدن به این نتیجه نیازی نیست که متخصص امر باشید.
در خصوص همکاری های روسیه و ایران در زمینه علم و فناوری، معتقدم که در این حوزه نیز ما شاهد دوره فعال شدن همکاری هستیم. افزایش تماس‌ها در سطح مسئولین گواه بر این مسئله است. به ویژه اینکه آقای ستاری (معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان - وپ) تنها در عرض یک سال دو بار از روسیه بازدید کرد. یکی از این سفرها در آوریل سال جاری میلادی با حضور در آکادمی علوم روسیه، در راس یک هیئت بزرگ صورت گرفت - بیش از 20 نفر - که شامل نمایندگان وزارتخانه های مختلف از جمله وزارت بهداشت و نهادهای فعال در بخش توسعه علمی و فن آوری بود. طی این سفر ملاقات بسیار مفیدی با مسئولین آکادمی علوم روسیه صورت گرفت که در آن آقای سرگییف، رئیس اکادمی و معاونانش از جمله آقای بالیگا، چخونین و باندور حضور داشتند. در این نشست زمینه های همکاری و تعامل مشخصی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. یعنی این یک جلسه رسمی نبود ولی در نتیجه آن باید پروژه های مشترک مشخصی تعیین شود.
ما یک کارگروه مشترکی با ایران ایجاد کرده ایم که ریاست آن از طرف روسیه بر عهده معاون رئیس آکادمی علوم روسیه آقای بالیگا است. او مسئول همکاری های بین المللی آکادمی علوم روسیه است. در حال حاضر، زیرگروه هایی در بخشهای مشخص همکاری ایجاد شده است: بخش پزشکی، بیولوژیکی، زیست محیطی در دریای خزر. در برخی از زمینه ها اعضای آن از هر دو طرف مشخص شده است. اما در برخی دیگر سعی می کنیم در آینده نزدیک اعضا گروه ها مشخص شود. یعنی محققان، دانشمندان و مهندسین روسی و ایرانی در حوزه علم و نوآوری با هم همکاری خواهند کرد تا پروژه های همکاری مشخصی را اجرا کنند. به نظر من این تجربه خیلی جالب است و نشانگر این است که ما از حرف به عمل رسیدیم.
سفارت جمهوری اسلامی ایران و شخص سفیر در این زمینه همکاری و مساعدت بسیار زیادی دارند. وی علاقه زیادی به همکاری‌های علم و فناوری بین روسیه و ایران دارد و تلاش‌های زیادی را بکار می گیرد تا در این خصوص نتایج خوبی بدست آید.
وپ: یعنی می توان گفت که همکاری سیستماتیک در حوزه علمی بین ایران و روسیه وجود دارد. آیا می توان گفت که در این زمینه طرفین در حال تبادل نظر و انتقال تجربه هستند؟
- بله همکاری علمی وجود دارد. شاید نتوانیم بگویم که در این مرحله ما از تمام ظرفیت های موجود استفاده می کنیم. اما هیچ جا نمیشود از صد در صد پتانسیل استفاده کرد و لذا همیشه جا برای پیشرفت و توسعه وجود دارد. به عنوان مثال، ما هنوز در این حوزه مشکل حقوقی داریم. فکر می کنم فعال شدن تعاملات در شرایط فعلی به حل این مشکل کمک خواهد کرد. متاسفانه از سال 1999 هنوز موافقتنامه بین دولتی همکاری های علمی و فنی دوجانبه بین روسیه و ایران به تصویب پارلمان نرسیده است. این یک سند اساسی است که باید پایه و اساس تعامل بین دانشمندان، محققان و طراحان دو کشور را ایجاد کند. ما صمیمانه امیدواریم که همه مراحل لازم برای تصویب آن به زودی انجام شود، زیرا این پروسه بیش از 20 سال است که به طول انجامیده است. پس از آن ما دارای چهارچوب قانونی برای تعامل بیشتر خواهیم بود.
ولی با این وجود صادقانه باید بگویم که دارای همکاری‌های خوبی هستیم و جا برای پیشرفت هست. حوزه های جالبی وجود دارد که دو طرف می توانند بخوبی در آنها همکاری داشتته باشند. یکی از نمونه های این همکاری بخش داروسازی است. ما میدانیم که ایران بیش از 95% از نیازهای خود را در بخش دارویی تامین می کند. درواقع بخش داروسازی جزو حوزه های است که در آن خودکفایی اتفاق افتاده است. این بخش بسیار جالب و مفید از همکاری‌های دو کشور می تواند باشد. در واقع ما می توانیم در این زمینه پروژه‌های مشترک بیشتری را به اجرا بگذاریم.
در واقع از آن روندی که در همکاری‌های علمی دو طرف انتخاب شده است مورد رضایت بنده است. ما ظرفیت‌های بسیار زیادی داریم. باید به سمت تحقق و بهره‌برداری این ظرفیت‌ها پیش برویم.
وپ: روسیه و ایران هر دو سال یک بار اجلاس روئسای دانشگاه‌های برتر دو کشور را برگزار می کنند. آیا این رویداد به موازات همکاری‌های آکادمی علوم روسیه است و آیا کدام بخشهای همکاری زیر نظر آکادمی علوم روسیه می باشد؟
- باید تاکید کنم که آکادمی علوم روسیه در بخش پژوهش‌های بنیادی با دانشگاه‌ها همکاری می کند ولی آکادمی ارتباطی به بخش آموزشی ندارد. آکادمی علوم روسیه مسئول تحقیق و پژوهش های علمی بخصوص پژوهش‌های بنیادی است. برای مثال برنامه پژوهش‌های بنیادی تا سال 2030 در چهارچوب آکادمی اجرا می شود که شامل پروژه های علمی عظیم است.
در خصوص آکادمی علوم روسیه باید بگویم که آکادمی دارای بخشهای مرتبط با علوم مشخص است، بخشهای منطقه ای وجود دارد که نظارت علمی و کاربردی بر موسسات تحقیقاتی انجام می دهند، و علاوه بر آن آکادمی علوم روسیه در شکل‌گیری حوزه های اولویتدار تحقیقات و پژوهش‌های علمی نقش کلیدی دارد. بنابراین، نظر من این است که نقش آکادمی علوم روسیه در همکاری با ایران، شناسایی زمینه‌های کلیدی و اولویت دار برای همکاری در حوزه علوم بنیادی و هم در حوزه های کاربردی است.
اکنون ما مجبور هستیم که توجه جدی‌‌تری به دست‌آورد‌ها و نیازهای کاربردی معطوف کنیم بخصوص در بخش تامین استقلال تکنولوژیک که ضامن خودکفایی می باشد. بنابراین، نقش آکادمی علوم روسیه، در تعیین حوزه های اولویتدار تعامل و هماهنگی تحقیقات علمی مشترک در این زمینه است.
وپ: ممنون که این موضوع را روشن کردید. ما به شنیدن این موضوع عادت کرده ایم که کشورهای ما در تلاش برای خنثی کردن تحریم‌ها و دور زدن آنها هستند. امکان همکاری دو کشور در سطح علمی برای حل مسائل و مشکلات مشترک مربوط به این موضوع وجود دارد؟
- در این خصوص چند ملاحظه وجود دارد. اولا، من نمی خواهم این احساس ایجاد شود که روسیه و ایران فقط به دلیل وجود تحریم‌ها علیه دو کشور با هم همکاری می کنند. به نظر من این یک ارزیابی ایدئولوژیک نادرست است. ما بخاطر اینکه دشمنان مشترکی داریم که حق و حقوق ما را محدود کرده اند با هم همکاری نمی کنیم. بلکه ما همکاری و تعامل داریم زیرا منافع متقابلی داریم. من کاملا مطمئن هستم که حتی اگر فشار تحریم‌ها علیه دو کشور ما ضعیف شود، ما همچنان به همکاری و تعامل ادامه خواهیم داد، زیرا منافع عینی برای این امر وجود دارد.
دوما، به نظر من همکاری دو کشور صرفا به موضوع چگونگی دور زدن تحریم‌ها و چگونگی غلبه بر فشار تحریم ها محدود نمی شود. در هر صورت وقتی از پروژه‌های علوم بنیادی و ابرعلم صحبت می‌کنیم، باید نگاه ما گسترده‌تر و رو به جلو باشد، زیرا این یک تعامل رهبردی برای دهه‌های آینده است. این مسئله مربوط به یک لحظه و آنی نیست. اگر ما در مورد یک مشارکت راهبردی صحبت می کنیم، همکاری در حوزه علم و فن‌آوری نیز باید برای مدت طولانی ایجاد شود. اینجا ما در مورد پروژه‌های بزرگ و بلند مدت صحبت می کنیم.
هرچند که باید شرایط را در نظر گرفت. پیشتر من موضوع خودکفایی ایران در بخش دارویی را مثال زدم. من فکر می کنم این یک مثال عالی است، اما این داستانی نیست که در عرض چند ماه محقق شده است. این یک فرآیند طولانی است که طی چندین سال به صورت راهبردی پیگیری شده است و چنین نتیجه شگفت‌انگیزی به دست آمده است.
صادقانه بگویم، برای مثال، ما در روسیه نه تنها به داروها، بلکه به تجهیزات پزشکی وارداتی نیز وابسته هستیم. بنابراین در این خصوص در وهله اول، صحبت از سطح بالایی از راهبردی است که ایران بخرج داده است و در این زمینه ما باید از ایران تجربیات زیادی یاد بگیریم. من فکر می کنم ما نیز می توانیم تجربیات خود را به اشتراک بگذاریم. و نکته دوم این است که اگر در حال حاضر به سمت سطح همکاری تاکتیکی و تعامل کاربردی پیش برویم، بر اساس راهبرد از قبل تدوین شده در حوزه‌های خاص، باید به سمت اجرای پروژه های مشترک برویم. به عنوان مثال، در یکی از جلسات هیئت رئیسه آکادمی علوم روسیه - در ادامه موضوع پزشکی - موضوع طراحی و تولید داخلی یک دستگاه MRI مورد بررسی قرار گرفت. این دستگاه MRI بدون هلیوم است، تقریباً 30٪ از نمونه‌های مشابه موجود انرژی کمتری مصرف می کند. این یک نمونه عینی از تولید تجهیزات پزشکی با کیفیت است که روسیه امروز روی متمرکز شده است. ما باید چنین نمونه‌هایی را برای همکاری مشترک احتمالی انتخاب کنیم. در واقع در بخش کاربردی باید به سمت همکاری در چنین پروژه های پیش برویم.
ما اولویت های مشترکی برای همکاری در حوزه سیاست‌گذاری علم و فناوری داریم. برای هر یک از اولویت‌ها، ما به سمت پروژه‌های خاص حرکت می‌کنیم، جایی که می‌توانیم با هم همکاری داشته باشیم و تولید مشترک را انجام دهیم و تجربه و فناوری‌ها را به اشتراک بگذاریم، تولید مشترک را توسعه دهیم، و به عینیت‌سازی این راهبرد در سطح برنامه‌های کاربردی خاص برسیم.
وپ: اگر از موضوع خزر صحبت کنیم. چشم انداز همکاری ایران و روسیه در این زمینه چگونه است؟ چگونه آن را می بینید؟
- من فکر می کنم چشم انداز بسیار خوب است. اما مسئله اینجاست که ما در این مورد زیاد صحبت می کنیم و من دوست دارم بیشتر به سمت عمل برویم. روسیه چند ملاحظه اساسی در اینجا دارد که شاید لازم باشد با آنها شروع کنم. اولا، راهبرد رهبری ما و وزارت خارجه ما که البته ما نیز به آن عمل می کنیم این است که مسائل خزر، در درجه اول مسائل پنج کشور ساحلی خزر است. یعنی اینها کشورهایی هستند که اولا بیشترین علاقه را به همکاری دارند و ثانیا مسئول اتفاقاتی هستند که در خزر می افتد. چون ما اینجا در منطقه خزر زندگی می کنیم. به عنوان مثال، همان وضعیت اکولوژیک یا مشکلات مربوط به تهدید تنوع زیستی، مشکلاتی هستند، چالش‌هایی که ما در درجه اول با آن مواجه هستیم. نه کسی که برای استخراج منابع یا اجرای پروژه های مشترک، تجارت مشترک به اینجا می آید، بلکه ما در اینجا زندگی می کنیم و با این مسائل روبرو هستیم. بنابراین، اولین تز این است که همکاری از جمله همکاری‌های علمی و فناوری در دریای خزر حوزه و امتیاز پنج کشور خزر است.
تز دوم این است که در واقع هر پنج کشور، باید تلاش های خود را برای حل مشکلات کلیدی دریای خزر متحد کنند. این امر در مورد پایش وضعیت زیست محیطی نیز صدق می کند، این موضوع به مشکلات مطالعه منابع معدنی و منابع زیستی دریای خزر مربوط می شود و دقیقاً به همین دلیل است که بحث امکان ایجاد مرکز تحقیقاتی برای پنج کشور خزر را در دستور کار داریم. تعریف وظایف مشترک و حل این وظایف مشترک بر اساس ابزار علمی باید انجام شود. بزودی در این زمینه نظام حقوقی نیز ایجاد خواهد شد. توافقنامه تحقیقات علمی دریایی در خزر در مرحله نهایی هماهنگی است. امیدواریم این توافقنامه در آینده نزدیک امضا و سپس اجرایی شود. در اینجا، برای مثال، از طرف فدراسیون روسیه، آکادمی علوم روسیه به همراه وزارت آموزش و علوم و آژانس فدرال شیلات یکی از مجریان مجاز این توافقنامه است. به عبارت دیگر، یک مبنای حقوقی و قانونی برای تحقیقات دریایی خواهیم داشت و مایلیم علاوه بر این چهارچوب نظارتی، مؤسساتی نیز ایجاد شود. یعنی این همکاری‌های علمی نهادینه شود. احتمالاً ایجاد یک مرکز علمی پنج جانبه گامی عالی در این زمینه باشد. یعنی اولاً یک مبنا و چهارچوب حقوقی وجود دارد، توافقاتی برای همکاری در دریای خزر وجود دارد، حتی در صورت عدم تصمیم نهایی در مورد وضعیت حقوقی دریای خزر، ما یک چهارچوب نظارتی برای بخش علمی خواهیم داشت.
نکته دوم این است که ما باید به سمت نهادینه سازی همکاری ها حرکت کنیم. یعنی ایجاد ساختاری که در عمل بتواند به تحقیقات مشترک بپردازد. در ابتدا باید موضوعات و حوزه های مشترک مورد علاقه پنج کشور مشخص شود. قابل درک است که پنج کشور وجود دارد که هر کدام منافع خاص خود، اولویت‌های ملی خود را دارند، از جمله در حوزه های علمی. اما برای شروع یک، دو، سه زمینه همکاری را انتخاب کنیم. این ممکن است همان نظارت بر وضعیت اکولوژیک دریای خزر باشد، به عنوان مثال، از جمله استفاده از فناوری نظارت از فضا. دانشمندان روسی پیشرفت های قابل توجهی در این راستا دارند. بگذارید در مرحله اول چندین حوزه باشد و سپس این روند به خودی خود توسعه خواهد یافت.
وپ: فکر می‌کنید می‌توان درباره نقش رهبری ایران و روسیه صحبت کرد تا برخی موضوعاتی که منافع کل منطقه را در زمینه‌های علمی یا دیگر تأمین می‌کند، پیش ببرند؟ آیا می توان چنین رهبری دوعنصری با نقش کلیدی ایران و روسیه در دریای خزر برای همگامی بیشتر در مسائل ایجاد کرد؟
- من سوال را به دو بخش سیاسی و غیرسیاسی تقسیم می کنم. در بخش سیاسی، نمی توان از نقش مسلط صحبت کرد. این اصطلاح و کلمه ای نیست که باید در اینجا استفاده شود، زیرا پنج کشور خزر باید مسائل را با هم و متفقا حل کنند. یعنی در اینجا برتری یک، دو یا سه کشور ساحلی دریای خزر بر دیگران نمیتواند وجود داشته باشد. اما به نظر من چنین اصطلاحی به عنوان راهبری، از جمله راهبری علمی، قابل استفاده است ...
وپ: بله منظور من دقیقا نقش راهبری است...
- اگر روسیه و ایران راهبری خاصی را از خود نشان می دادند خیلی خوب بود. این امر برای سایر کشورهای حاشیه خزر قابل توجه خواهد بود. باز هم باید در مورد شروع پروژه‌های خاص صحبت کرد. از آنجایی که دریای خزر کانون توجه زیادی است، از جمله بازیگران خارجی که می خواهند به اینجا بیایند و در اجرای پروژه‌ها مشارکت کنند، زیاد است، ما بیشتر شاهد اظهار نظرات هستیم و کار به عمل نمی رسد. خوب است که ایران و روسیه پروژه‌های همکاری علمی مشترک در خزر را در موضوعاتی که مورد علاقه همه پنج کشور است آغاز کنند. بالاخره ما در خزر تهدیدات مشترکی داریم که مربوط به همه کشورهاست. اگر همکاری را آغاز کنیم و من فکر می‌کنم روسیه از این موضوع حمایت خواهد کرد، سایر کشورها نیز به این ابتکار ملحق خواهند شد. بنابراین، احتمالاً چنین رهبری دو کشور می تواند نقش مثبت خود را ایفا کند.
مصاحبه از پرویز نعمت اف